Otwarte dane to dane, do których każdy ma dostęp. Można je ponownie wykorzystywać, modyfikować i redystrybuować. Udostępnianie i wykorzystanie danych badawczych może zwiększyć pole oddziaływania, trafność, odtwarzalność, efektywność i transparentność badań naukowych.
Plan zarządzania danymi badawczymi (DMP), to dokument opisujący jakie dane zespół badawczy oczekuje uzyskać lub wygenerować w trakcie trwania projektu, jak planuje nimi zarządzać, w jaki sposób je opisać, przeanalizować, przechowywać i z użyciem jakich narzędzi mają być one na koniec projektu udostępnione i zarchiwizowane.
DMP powinien powstawać w początkowej fazie projektu. Podstawowe informacje zawarte w DMP różnią się w zależności od dziedziny i rodzaju danych.
DMP ułatwia planowanie procedur związanych z pozyskiwaniem, przetwarzaniem i dzieleniem się danymi badawczymi.
Jakie informacje musi zawierać plan zarządzania danymi we wnioskach składanych w konkurach NCN?
- formatka (template) przygotowana na podstawie SCIENCE EUROPE
- plan zarządzania danymi wypełnia się w języku angielskim
- dostępne są instrukcje w języku polskim oraz angielskim
- 6 głównych zagadnień do opisania w planie zarządzania danymi
Wytyczne NCN do PLANU ZARZĄDZANIA DANYMI
1. Opis danych oraz pozyskiwanie lub ponowne wykorzystanie dostępnych danych
1.1 W jaki sposób będą pozyskiwane lub wytwarzane nowe dane lub ponownie wykorzystane dane już istniejące?
1.2 Jakie dane (co będą zawierać? jakie będą formaty plików? jak dużo będzie danych?) będą pozyskiwane lub wytwarzane w projekcie?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
1.1 Dane będą pozyskiwane podczas
- kwerend
- badań terenowych
- eksperymentów
1.2 Dane będą zbierane i opracowywane w formie:
- dokumentów tekstowych
- notatek danych liczbowych (w formie nieprzetworzonej lub możliwej do odczytania przez komputer)
- kwestionariuszy ankiet, wyników badań naukowych
- nagrań audio i video, zdjęć
- modeli matematycznych, algorytmów
- oprogramowania (skrypty, pliki wejściowe)
- wyników symulacji komputerowych
- protokołów laboratoryjnych, opisów metodologicznych
- próbek, artefaktów
- obiektów metadanych (opisów)
Formaty plików mogą być dowolne, jednak dbając o powszechny dostęp i otwartość, dobrze korzystać z formatów, które nie wymagają komercyjnego oprogramowania do odczytu danych. W jednym opisie można dodać wiele plików. Jeżeli plików jest dużo dobrym rozwiązaniem jest ich pogrupowanie i spakowanie, np. do postaci .zip. Należy także dobrze przemyśleć nazewnictwo plików. Odpowiednio nazwany plik/zbiór plików może znacząco ułatwić użytkownikowi korzystanie z danych. Wszystkie te elementy składają się na późniejsze efektywnie wykorzystanie danych we właściwym kontekście
2. Dokumentacja i jakość danych
2.1 Jakie metadane i dokumentacja (np. metodologia oraz sposoby pozyskiwania i organizacji danych) będą towarzyszyć w danym w projekcie?
2.2 Jakie planują Państwo zastosować środki kontroli jakości?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
2.1 Dokumenty będą klasyfikowane i opisywane w sposób ściśle powiązany z podjętą w projekcie metodą badawczą. Sposób klasyfikacji i porządkowania danych zależy od rodzaju badań i uzyskiwanych podczas badań wyników. Tytuły plików będą w sposób jasny opisywały zawartość. W plikach będą odnotowane źródło, czas i miejsce pozyskania danych. Jeśli będą gromadzone publikacje osób trzecich, na podstawie których będziemy budowali własną oryginalną teorię, plik będzie zawierał podstawowe informacje o autorze (imię, nazwisko, ORCID jeśli dostępny). W zależności od rodzaju danych będą one odpowiednio katalogowane (elektroniczne w usystematyzowanych folderach, papierowe w opisanych teczkach/segregatorach/na półkach).
2.2 Podczas całego okresu realizacji projektu jakość pozyskiwanych danych będzie monitorowana oraz oceniana na bieżąco przez kierownika projektu i/oraz przez zespół/zaplanowanych w projekcie ekspertów. Również na bieżąco będzie doskonalona metoda badawcza, aby osiągnąć jak najlepszej jakości rezultaty. Wyniki badań zostaną poddane krytycznej ocenie w celu określenia ich istotności oraz w celu odnotowania, w jakim stopniu udało się osiągnąć zakładane we wniosku rezultaty.
Badania laboratoryjne będą przeprowadzane skrupulatnie i w ilości pozwalającej zakładać, że ostateczny rezultat jest prawidłowy.
3. Przechowywanie i tworzenie kopii zapasowych podczas badań
3.1 W jaki sposób w trakcie projektu będą przechowywane dane i metadane? W jaki sposób będą tworzone ich kopie zapasowe?
3.2 W jaki sposób zostanie zapewnione bezpieczeństwo i ochrona danych wrażliwych wokresie trwania projektu?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
3.1 Dane będą przechowywane w formie dokumentów tekstowych, notatek, kwestionariuszy, nagrań, protokołów laboratoryjnych itp. zarówno w wersji papierowej, jak elektronicznej (w zależności od sposobu zdobycia danych) i będą opatrzone podstawowymi metadanymi (autor, tytuł, data powstania, słowa kluczowe, etc.). Zbiory elektroniczne będą przechowywane na kilku nośnikach cyfrowych w otwartym repozytorium. Zbiory papierowe będą przechowywane w opisanych teczkach/segregatorach/na półkach). Materiały elektroniczne będą archiwizowane co … miesięcy na dyskach zewnętrznych/na serwerach.
Zbiory elektroniczne będą przechowywane w otwartym repozytorium RepOD – Repozytorium Otwartych Danych opracowane przez ICM UW w ramach działań Platformy Otwartej Nauki archiwizujące i udostępniające wszystkie dane wytworzone, zebrane i opracowane na potrzeby badań naukowych. Przeznaczone dla tzw. małych danych Repozytorium Otwartych Danych.
3.2 Dane osobowe oraz wrażliwe będą zabezpieczone zgodnie z obowiązującymi na Politechnice Rzeszowskiej przepisami, ze szczególną dbałością o ich bezpieczeństwo. Dane na nośnikach papierowych będą zamykane na klucz. Dane na nośnikach elektronicznych zostaną zabezpieczone hasłem dostępu, składającym się z con. 8 znaków (w tym dużych i małych liter, cyfr oraz znaków specjalnych).
4. Wymogi prawne, kodeksy postępowania
4.1 Jeżeli będzie miało miejsce przetwarzanie danych osobowych, w jaki sposób zostanie
zapewniona zgodność z przepisami dotyczącymi danych osobowych oraz ich ochrony?
4.2 W jaki sposób planują Państwo zapewnić zgodność z innymi przepisami, takimi jak prawa
własności intelektualnej i prawa własności? Jakie przepisy znajdują w tym przypadku
zastosowanie?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
4.1 Dane osobowe będą przetwarzane i chronione zgodnie z Ustawą z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych oraz zgodnie z wytycznymi Inspektora Ochrony Danych Politechniki Rzeszowskiej
4.2 Prawa własności intelektualnej , własności przemysłowej będą zgodne z Uchwała Senatu w sprawie Regulaminu zarządzania prawami autorskimi, prawami pokrewnymi i prawami własności przemysłowej oraz komercjalizacji w Politechnice Rzeszowskiej
5. Udostępnianie i długotrwałe przechowywanie danych
5.1 Kiedy i w jaki sposób będą udostępniane dane z projektu? Czy istnieją ewentualne ograniczenia i zakazy dotyczące ich udostępniania?
5.2 Jak będzie wyglądać selekcja danych przeznaczonych do utrwalenia i gdzie będą one długoterminowo przechowywane (np. w repozytorium danych, archiwum)?
5.3 Jakie metody lub oprogramowanie umożliwiają dostęp do danych i korzystanie z danych?
5.4 W jaki sposób zagwarantują Państwo stosowanie unikalnego i trwale przypisanego identyfikatora (takiego jak cyfrowy identyfikator dokumentu elektronicznego (DOI)) dla każdego zbioru danych?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
5.1 Należy określić kiedy dane zostaną udostępnione (czy w trakcie trwania, czy po zakończeniu badań, należy podać termin lub terminy udostępnienia) oraz czy dostęp będzie pełny czy ograniczony (w tym przypadku należy wskazać ograniczenia i przeszkody uniemożliwiające ich pełne/częściowe udostępnienie),
np. upowszechnienie wyników badań nastąpi w wyniku publikacji papierowej na zasadach określonych w umowie z wydawnictwem.
W projekcie przewidziano środki finansowe na udostępnienie danych w formie Open Access
Wyniki badań zostaną udostępnione w repozytorium … po upływie odpowiedniego czasu przewidzianego w umowie z wydawnictwem/czasopismem. Dane surowe będą udostępnione przez kierownika projektu w formie brudnopisu/artykułu w nieostatecznej wersji przekazanej do druku/innej w otwartym repozytorium RepOD -Repozytorium Otwartych Danych
Zastosowana zostanie odpowiednia licencja Creative Commons:
Wszystkie oferowane przez Creative Commons licencje i narzędzia są darmowe. Trzeba wybrać odpowiednie dla siebie
5.2 Dane w formie publikacji zostaną umieszczone w repozytoriach na zasadach opisanych powyżej. Dane zawierające roboczy materiał będą przechowywane na nośniku elektronicznym, notatki w formie papierowej zostaną zarchiwizowane w zbiorach autora.
5.3 Metody udostępniania danych będą zależeć od kilku czynników, takich jak ich rodzaj, rozmiar danych, złożoność i wrażliwość. Prosimy o wskazanie czy potencjalni użytkownicy będą potrzebować określonych narzędzi, aby uzyskać do nich dostęp i (ponownie) je wykorzystać. Prosimy o zwrócenie uwagi na zrównoważony charakter niezbędnego oprogramowania.
5.4 DOI zostanie pozyskane dla każdej publikacji projektowej.
6. Zadania związane z zarządzaniem danymi oraz zasoby
6.1 Kto będzie odpowiadał za zarządzanie danymi (tj. kto będzie ich opiekunem)?
6.2 Jakie zasoby zostaną przeznaczone na cele zarządzania danymi i zagwarantowanie
przestrzegania zasad FAIR?
Przykładowe odpowiedzi na pytania zawarte we wniosku NCN:
6.1 Osobą odpowiedzialną za zarządzanie danymi będzie kierownik projektu. W przypadku danych osobowych będą stosowane przepisy określone w Ustawie z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych oraz w załącznikach do zarządzenia Rektora Politechniki Rzeszowskiej w sprawie ochrony danych osobowych na Politechnice Rzeszowskiej.
W przypadku projektu opartego na współpracy, prosimy o wyjaśnienie sposobu koordynacji działań w zakresie zarządzania
6.2 Należy napisać w jaki sposób koszty niezbędne do przygotowania danych do ich udostępniania i przechowywania będą oszacowane?
Czy do przygotowania danych do przechowywania i archiwizowania niezbędne będą dodatkowe zasoby?
Jeżeli tak, jak wysokie będą to koszty i w jaki sposób zostaną opłacone?
Wymagania NCN względem planu zarządzania danymi:
- plan ten ma być uzupełniany na etapie składania raportu końcowego i oceniany po zakończeniu realizacji projektu
Narzędzia pomocne podczas tworzenia DMP:
- DMPtool (US) - narzędzie online służące tworzeniu planów zarządzania danymi, zawiera przykłady takich planów
- DMPonline (UK) – to jedno z narzędzi online, za pomocą którego można stworzyć DMP. Za pomocą formularza można stworzyć plan zarządzania danymi zawierający najważniejsze informacje o naszym projekcie oraz dostosowany do specyfiki naszych badań i rodzaju wytwarzanych danych. Serwis zawiera również szereg wskazówek oraz gotowe wzory DMP wymagane przez różne instytucje finansujące badania naukowe . Gotowy plan można później pobrać oraz upublicznić.
- The Data Curation Center - serwis brytyjskiej instytucji specjalizującej się w zarządzaniu danymi badawczymi, w którym znajdują się gotowe plany zarządzania danymi, szablony, przewodniki, wytyczne, informacje na temat formatów zamieszczanych danych badawczych, metadanych w zależności od dyscypliny oraz lista kontrolna (Checklist for a Data Management Plan) dotycząca zawartości DMP
Narzędzia ułatwiające bieżące zarządzanie danymi:
-
EUDAT – projekt europejski tworzący otwartą dla wszystkich e-infrastrukturę, m. in. do przechowywania danych badawczych i zarządzania nimi: B2DROP
-
OSF.io – serwis stworzony przez amerykańską organizację non-profit Center for Open Science – służy do bieżącego zarządzania prowadzonymi badaniami. Pozwala na integrację z innymi serwisami, np Dropbox, Google Drive, GitHub, FigShare, Mendeley.
-
GitHub – przechowywanie i wersjonowanie oprogramowania wykorzystywane również dla innych rodzajów plików
Do przechowywania danych w trakcie badań można wykorzystać usługę PIONIER BOX, która pozwala na bezpieczne przechowywanie plików, współdzieloną edycję, synchronizację danych, a także ich wymianę z innymi użytkownikami.
Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia Planu Zarządzania Danymi w projekcie badawczym
Dodatkowe informacje:
Poradnik - Plan zarządzania danymi badawczymi, Repozytorium KUL
Warsztaty z zarządzania danymi badawczymi
Standard techniczny otwartych danych, Ministerstwo Cyfryzacji